Θέματα

Όταν ένας συνθέτης σκακιστικών προβλημάτων αποφασίζει να συνθέσει ένα νέο πρόβλημα, συνήθως επιθυμεί να παρουσιάσει μια νέα ιδέα, ή μια γνωστή ιδέα με νέα μορφή.
Η ιδέα που βρίσκεται πίσω από ένα πρόβλημα λέγεται "θέμα" (theme) του προβλήματος.
Το θέμα προσδίδει σε ένα πρόβλημα λογική, συνάφεια και ομορφιά.

Δεν έχουν όλα τα θέματα παρόμοιο αντικείμενο. Υπάρχουν
___(α) θέματα που σχετίζονται με κινήσεις πριν από το κλειδί, (στο έτοιμο παιγνίδι και στο εικονικό παιγνίδι),
___(β) θέματα που σχετίζονται με το ίδιο το κλειδί,
___(γ) θέματα που παρουσιάζονται στην φάση μετά το κλειδί (στο πραγματικό παιγνίδι), και είναι “κλεισίματα γραμμών”, “ανοίγματα γραμμών”, ειδικές “παρατάξεις πεσσών”, ειδικά “τετράγωνα όπου τέμνονται οι γραμμές επίδρασης” των κομματιών (λέμε αυτά τα τετράγωνα “διατομές”) και δημιουργούνται “παρεμβολές”, και
___(δ) θέματα που επεκτείνονται σε διαδοχικές φάσεις του προβλήματος και παρακολουθούν τον τρόπο που αλλάζουν οι άμυνες των μαύρων και τα ματ των λευκών.

Όταν ο λύτης σκακιστικών προβλημάτων προσπαθεί να λύσει ένα πρόβλημα, ουσιαστικά επιδιώκει να ανακαλύψει την ιδέα που έχει κρύψει ο συνθέτης μέσα στο πρόβλημα, και να εκτιμήσει πόσο όμορφα και οικονομικά πέτυχε ο δημιουργός τον στόχο του.
Ο λύτης πρέπει να εξετάσει το παιγνίδι σε κάθε φάση της λύσης του προβλήματος και να διαπιστώσει τυχόν αλλαγές των ματ από την μια φάση στην επόμενη.
Δεν πρέπει να παραπλανηθεί ο λύτης από τις δοκιμές (προσπάθειες των λευκών που αποκρούονται με μοναδική κίνηση των μαύρων), και πρέπει να βρει το μοναδικό κλειδί και τις κυριότερες βαριάντες που ακολουθούν το κλειδί.

Για να ξεκαθαρίσουμε τι εννοούμε λέγοντας ότι ένα θέμα περιέχεται σε ένα πρόβλημα θα δούμε το ινδικό θέμα. Ονομάστηκε ινδικό επειδή ο ιερωμένος Loveday βρισκόταν στην Ινδία όταν το πρωτοπαρουσίασε. Από την περιγραφή του θέματος καταλαβαίνουμε ότι χρειάζεται τουλάχιστον τρεις κινήσεις για να ολοκληρωθεί.

Θέμα Ινδικό (Indian) : Ένα ”κρίσιμο” λευκό κομμάτι κάνει μια ”κρίσιμη” κίνηση και περνά πάνω από ένα ”κρίσιμο” τετράγωνο. Μετά ένα λευκό κομμάτι αυτοπαρεμβάλλεται στο κρίσιμο τετράγωνο για να αποφευχθεί το πατ των μαύρων και σε επόμενη κίνηση αποσύρεται δίνοντας σαχ λόγω αποκάλυψης του κρίσιμου κομματιού.

	(Πρόβλημα 127) Rev. Henry Augustin Loveday, “The Chess Player Chronicle”, 02/1842 Παίζουν τα λευκά και κάνουν Ματ σε 3 κινήσεις #3 (4+3)
[ 8/4p3/7B/4p3/4k1P1/8/5K2/3R4]

Κλειδί : 1.Bc1! (Το κρίσιμο κομμάτι Bf6 κάνει την κρίσιμη κίνηση για να περάσει πάνω από το κρίσιμο τετράγωνο d2) 1...e6
2.Rd2 (Ο πύργος αυτοπαρεμβάλλεται στο κρίσιμο τετράγωνο d2 για να μην είναι σε πατ τα μαύρα) 2...Kf4
3.Rd4# (Το ματ επιτυγχάνεται με το σαχ του αποκαλυφθέντος κρίσιμου κομματιού).

Είναι σαφές ότι το πρόβλημα δεν έχει άλλο περιεχόμενο, εκτός από το θέμα που περιγράψαμε ως ινδικό, εμφανιζόμενο μία φορά.

Θα δούμε τώρα ένα πρόβλημα, όπου ο συνθέτης προσπαθεί να επιτύχει δυό ινδικές κρίσιμες κινήσεις σε καθεμιά από τις δυό βαριάντες του.

	(Πρόβλημα 128) R. C. O. Matthews, Πρώτο βραβείο, “Die Schwalbe”, 1952 Παίζουν τα λευκά και κάνουν Ματ σε 6 κινήσεις #6 (13+8)
[ 8/6p1/1p1p4/1P3pP1/1P3K1p/2PRBP2/S2PpPB1/2Rsk3]

Δοκιμή 1.Rxd6? g6!
Κλειδί 1.Bh3! (τα μαύρα είναι σε κατάσταση τσούκτσβανγκ (zugzwang).

Αν 1...g6
2.Bxb6 (κρίσιμο κομμάτι ο αξιωματικός, πάνω από το κρίσιμο d4) d5
3.Rd4 (ο πύργος αυτοπαρεμβάλλεται) Kxf2
4.Rxd5+ (το αποκαλυφθέν κρίσιμο κομμάτι δίνει σαχ, νέο κρίσιμο κομμάτι ο πύργος, πάνω από το d4) Ke1
5.Bd4 (ο αξιωματικός αυτοπαρεμβάλλεται) Kxd2
6.Bf2# (το αποκαλυφθέν κρίσιμο κομμάτι δίνει ματ).

Αν 1...d5
2.Rxd5 (κρίσιμο κομμάτι ο πύργος, πάνω από το d4) g6
3.Bd4 (ο αξιωματικός αυτοπαρεμβάλλεται) Kxd2
4.Bxb6+ (το αποκαλυφθέν κρίσιμο κομμάτι δίνει σαχ, νέο κρίσιμο κομμάτι ο αξιωματικός, πάνω από το κρίσιμο d4) Ke1
5.Rd4 (ο πύργος αυτοπαρεμβάλλεται) Kxf2
6.Rd4xd1# (το αποκαλυφθέν κρίσιμο κομμάτι δίνει ματ).

Παρατηρούμε με ποιο τρόπο ο συνθέτης έκανε πλούσιο το πρόβλημά του σε ινδικές διατομές και πόσο ωραία αντιστρέφονται οι ρόλοι των κρίσιμων κομματιών στις δυό βαριάντες. Είναι πολύ φυσικό ότι πήρε το πρώτο βραβείο.