Τι συμβαίνει, Γιατρέ;

Αποσπάσματα από την εργασία «WHAT'S UP DOC?»

του Toma Garai (27.05.1935 - ??), Ρουμανο-Αμερικανού μεγάλου μαιτρ στη σύνθεση 1996,

(δημοσιευμένη εδώ : http://problemskak.dk/td100-tg.htm).

«Τι συμβαίνει, Γιατρέ;». Αυτό είναι το αιώνιο ερώτημα του Μπαγκς Μπάνι, του δημοφιλούς χαρακτήρα-καρτούν των αδελφών Warner (1940). Και θα μπορούσε να είναι και η απορία ενός λύτη που αντιμετωπίζει  ένα νέο σκακιστικό πρόβλημα.

Τι μπορεί να βρεθεί σε ένα πρόβλημα : μια λύση δύσκολη, ένα πλούσιο στρατηγικά παιγνίδι, απρόσμενοι συνδυασμοί, τίποτα καρότα; Αξίζει να σπαταλήσω τον χρόνο μου, Γιατρέ;  Όμοια με κάποιον που προτίθεται να διαβάσει ένα βιβλίο, κάποιες οδηγίες μπορεί να παροτρύνουν τον αναγνώστη να συνεχίσει, ή να τον σταματήσουν απότομα. Τα βιβλιοπωλεία και οι βιβλιοθήκες ομαδοποιούν τα βιβλία σε κατηγορίες και συχνά, συνήθως στο οπισθόφυλλο, μπορεί να διαβάσει κειμενάκι σχετικό με το περιεχόμενο. Βέβαια, δεν είναι όλες οι ιστορίες αγάπης το ίδιο έντονες, όπως λέμε, αλλά τουλάχιστον δεν αρχίζει ένα βιβλίο μαγειρικής όταν ενδιαφέρεται για περιπέτειες επιστημονικής φαντασίας ή για κόμικς.

Υπάρχει κάποια παρόμοια βοήθεια για «αναγνώστες» προβλημάτων;

Σίγουρα! – θα μπορούσε να πει κανείς.

Όπως αυξανόταν η δημοτικότητα των προβλημάτων, από τα μισά του δέκατου ένατου αιώνα, πολλοί εκπληκτικοί συνδυασμοί ανακαλύφθηκαν, και πήραν τα ονόματα των συνθετών ή γεωγραφικών τόπων, (κανένας δεν πήρε το όνομα κάποιας πεθεράς, όπως έχει συμβεί με τυφώνες) : Loyd, Bristol, Turton, Indian, Herlin, κλπ. «θέματα», που αναφέρονται έτσι  στη συνέχεια. Είχαν γραμμικές λύσεις, εστιάζοντας σε στρατηγικές σχέσεις μεταξύ των κινήσεων (ουσιώδες χαρακτηριστικό της Λογικής σχολής).

Ο εικοστός αιώνας ξεκίνησε με εστίαση πάνω σε νέες στρατηγικές σχέσεις, τώρα μεταξύ των βαριαντών (Στρατηγική σχολή). Πολλές νέες ιδέες, απραγματοποίητες σε γραμμικές λύσεις, (όπως μπλοκαρίσματα Stocchi, μισο-καρφώματα, κλπ.), άρχισαν να πληθαίνουν και κατά το 1930 μεσουρανούσε, σαν εικονικός αγώνας ταχύτητας, η ονοματοδοσία πολύπλοκων συνδυασμών και μερικές φορές ένα μωρό είχε ονόματα δυό πατεράδων.

Γιατί περιγράφουμε πάλι αυτές τις γνωστές εξελίξεις; Επειδή θέλουμε να τονίσουμε ότι οι όροι «θέμα», «θεματικός» ή «θεματική απαίτηση» χρησιμοποιούνταν βασικά για να περιγράψουν σχέσεις μεταξύ στρατηγικών στοιχείων της λύσης. Και τότε, το 1950, εμφανίστηκε το περίφημο «Θέμα Zagorujko». Αλλά, αυτό έλεγε μόνο ότι έπρεπε να υπάρχουν τα εξής

(α) έτοιμο παιγνίδι (πώς θα συνεχίζαμε αν δεν ήταν σειρά του λευκού να παίξει)

(β) δοκιμή (μια κίνηση του λευκού στην οποία υπάρχει μοναδική άμυνα του μαύρου)

(γ) λύση (βέβαια να μη την ξεχάσουμε αυτήν, μοναδικό κλειδί κλπ)

(δ) και σε όλα αυτά, για τις ίδιες (τουλάχιστον) δύο άμυνες του μαύρου, τα ματ να είναι διαφορετικά!

Αυτό όμως δεν ήταν πια «θέμα», αλλά ένα πλαίσιο παρουσίασης, (και από τότε παρουσιάστηκαν κι άλλες απαιτήσεις παρουσίασης). Το πρόβλημα μπορεί να περιέχει άλλο θέμα. Στο πρώτο Zagorujko πρόβλημα παρακάτω (του Paz Einat) το θέμα είναι «αντίστροφη αλλαγή των ματ» και στο επόμενο Zagorujko (του Milivoj S. Nesic ) το θέμα είναι Grimshaw.

Paz Einat The Problemist 1983 B4R1K/r5B1/p4S1R/3S4/3ks1P1/1Q6/3P1P2/4r3 #2  C+  11+5

Πρόβλημα-567 Ματ σε 2 Έτοιμο παιγνίδι 1…Sxd2 a 2.Qc3# C 1…Kc5 b 2.Qb4# D 1…Ke5 2.Sd7# Δοκιμή 1.Se3? [απειλή 2.Qd5#] 1…Sxd2 a 2.Sd7# A 1…Kc5 b 2.Sxe4# B αλλά 1…Rd7! Πραγματικό παιγνίδι Κλειδί 1.Sc7! [απειλή 2.Qd5#/Sxe4#] 1…Sxd2 a 2.Se4# B 1…Kc5 b 2.Sd7# A 1…Sc3 2.Qxc3#

Οι δύο άμυνες του μαύρου, πάντοτε ίδιες, σημειώνονται [ a, b ], σε τρείς φάσεις της λύσης (έτοιμο παιγνίδι, δοκιμή, πραγματικό παιγνίδι μετά το κλειδί). Τα αλλαγμένα ματ σημειώνονται  [ CD, AB, BA ]. Αυτό είναι ένα πλαίσιο Zagorujko 3x2. Το θέμα της αντίστροφης αλλαγής των ματ  [ AB, BA ] φαίνεται μεταξύ δοκιμής και πραγματικού παιγνιδιού.

Milivoj S. Nesic 1 H.M., Boletin da Uniao Brazileira de Problemistas, JT U. Castellari-50, 1963-64 8/8/7p/1K4pS/3p2p1/PPPp1kS1/1QPbrpb1/r1s1q3 h#2  4.1.2.1.        C+           8+13

Πρόβλημα-568 Βοηθητικό ματ σε 2 1.dxc2 Qxc2 2.Re3 a Qf5# A 1… … 2.Be3 b Qe4# B 1.dxc3 Qxc3 2.Re3 a Qf6# C 1… … 2.Be3 b Qc6# D 1.Sxb3 Qxb3 2.Re3 a Qf7# E 1… … 2.Be3 b Qd5# F 1.Rxa3 Qxa3 2.Re3 a Qf8# G 1… … 2.Be3 b Qa8# H

Η λύση συμβολίζεται  4.1.2.1 : τέσσερις πρώτες κινήσεις και στην τρίτη κίνηση δυό συνέχειες επειδή υπάρχει διατομή Grimshaw (Αξιωματικού/Πύργου) στο e3 (άρα το θέμα είναι Γκρίμσο). Βλέπουμε επίσης τέσσερις λύσεις με δυό βαριάντες, άρα είναι ένα πλαίσιο Zagorujko 4x2.

Όταν σημειώνουμε ότι σε ένα πρόβλημα υπάρχει κάποιο θέμα, για παράδειγμα «λευκά ξεκαρφώματα», μπορεί να αδικούμε την προσπάθεια που έχει καταβάλει ο συνθέτης, δηλαδή να κρύβουμε την πολυπλοκότητα του προβλήματος.

Θα δούμε παρακάτω προβλήματα με κοινό θέμα «λευκά ξεκαρφώματα», αλλά το καθένα έχει κι άλλο θέμα μέσα ή τα ξεκαρφώματα έχουν πολλαπλά επίπεδα.

Όταν λοιπόν ρωτάει ο Μπαγκς Μπάνι «Τι συμβαίνει, Γιατρέ;», κι εμείς γράφουμε από κάτω από το πρόβλημα ένα «θέμα» για να βοηθήσουμε τους «αναγνώστες», μπορεί να συμβαίνουν πολλά και είναι καλό να το βλέπουν αυτό και οι κριτές των διαγωνισμών σύνθεσης και οι απλοί λύτες.

Daniel Meinking 1 Pr., Chess Life, 1986 8/2q5/1R4p1/KB5r/6k1/8/6b1/8 h#3  4 λύσεις  C+  3+5

Πρόβλημα-569 Βοηθητικό σε 3 1.Rh4 Bd3 2.Qh2 Rb3 3.Kh3 Bf5# 1.g5 Bc4 2.Qg3 Rb4 3.Bf3 Be6# 1.Qh2 Re6 2.Rh4 Bd7 3.Kh3 Re3# 1.Qg3 Re6 2.g5 Bd7 3.Bf3 Re4#

Ο bRh5 φεύγει από την θέση του ή προωθείται το bPg6 για να ξεκαρφωθεί ο wBb5. Η bQc7 φεύγει από την θέση της για να ξεκαρφωθεί ο wRb6. Μέχρι εδώ έχουμε τα «λευκά ξεκαρφώματα».

Αλλά τα λευκά κομμάτια φτιάχνουν δυό μπαταρίες με μπροστινό κομμάτι Αξιωματικό και δυό μπαταρίες με μπροστινό κομμάτι Πύργο, άρα ενυπάρχει και ο άθλος της κατασκευής των (δύο συν δύο) αντίστροφων μπαταριών!

Toma Garai 2 Pr., Thema Danicum, 1999 8/1p1k1s2/1p1pqp2/1s1P1r2/1Pb1pRP1/3B4/8/5K2 h#3  Δίδυμο β) bPd5  C+  6+11

Πρόβλημα-570 Βοηθητικό σε 3 a) 1.Bxd5 Bxe4 2.Kc6 Bf3 3.Qd7 Rc4# b) wPd5->bPd5 1.Re5 Rxe4 2.Qe7 Re2 3.Ke6 Bf5#

Αν πούμε εδώ απλά, «λευκά ξεκαρφώματα», χάνουμε το πραγματικό θέμα σε ανώτερο επίπεδο. Ας παρακολουθήσουμε τον χορό των κομματιών, που η γλώσσα είναι κάπως δύσκολο να τον περιγράψει : (πώς το ξεκαρφωμένο καρφώνει τον ξεκαρφωτή του και αυτοκαρφώνεται για να ξεκαρφώσει άλλο φιλικό καρφωμένο που κάνει ματ με κάρφωμα! Και αυτό γίνεται αμοιβαία!).

Πρώτη λύση  (με wPd5): Ο bBc4 ξεκαρφώνει τον wBd3. Ο wBd3 παίρνει το bPe4 για να ανοίξει την γραμμή του (καρφωμένου) wRf4 και για να καρφώσει «προβλεπτικά» τον bBd5. Ο bK πηγαίνει στο c6 για να καρφωθεί κανονικά ο bBd5. Ο wBe4, διατηρώντας το κάρφωμα του bB,  πηγαίνει στο f3 για να ξεκαρφώσει τον wRf4. Η bQe6 μπλοκάρει τον βασιλιά της στο d7. Ο wR δίνει ματ από το c4 (από όπου ξεκίνησε την κίνησή του ο bBc4) και δεν μπορεί να παρθεί από τον καρφωμένο bBd5.

Δεύτερη λύση (με bPd5) : Ο bRf5 ξεκαρφώνει τον wRf4. Ο wRf4 παίρνει το bPe4 για να ανοίξει την γραμμή του (καρφωμένου) wBd3 και για να καρφώσει «προβλεπτικά» τον bRe5. Η bQe6 μπλοκάρει  «προβλεπτικά» τον βασιλιά της στο e7. Ο wRe5, διατηρώντας το (προβλεπτικό) κάρφωμα του bR, πηγαίνει στο e2 για να ξεκαρφώσει τον wBd3. Ο bK πηγαίνει στο e6 για να καρφωθεί κανονικά ο bRe5. Ο wB δίνει ματ από το f5 (από όπου ξεκίνησε την κίνησή του ο bRf5) και δεν μπορεί να παρθεί από τον καρφωμένο bRe5.

Οι λύσεις έχουν κομμάτια που αλλάζουν ρόλους αλλά παρόμοιους μηχανισμούς και τις λέμε ομοστρατηγικές λύσεις.

---

Η παρούσα εργασία δημοσιεύθηκε στον σκακιστικό ιστοχώρο skakistiko.com