...και το ξεκίνημα μιας συζήτησης

Η προηγούμενη ανάρτηση Πόλεμος στην εντροπία έδωσε έναυσμα για μερικά σχόλια σε fb και g+ (facebook και google+), που έχουν σημαντικό ενδιαφέρον και τα μεταγράφω εδώ για τους Ελληνόφωνους αναγνώστες.

Steven Dowd (fb, 22-Apr-2013 19:04) : Ευχαριστούμε γι’ αυτό. Χρειαζόμαστε περισσότερα κείμενα αυτού του είδους για το σκακιστικό πρόβλημα, αν και δεν είμαι σίγουρος ότι το μοντέλο ενός φυσικού νόμου ταιριάζει καλά στο σκακιστικό πρόβλημα. Όπως ο Reinhard Zaiser, τείνω να πιστέψω ότι τα σκακιστικά προβλήματα είναι μια προσπάθεια της ανθρώπινης νόησης να δώσει έννοια σε έναν κόσμο που μοιάζει χωρίς νόημα. (Συγγνώμη αν σε παρερμήνευσα Reinhard!)

Emmanuel Manolas (fb, 22-Apr-2013 20:42) : Αυτός ο φυσικός νόμος σχετίζεται με την διάλυση. Φαντάσου τα σκακιστικά κομμάτια ριγμένα τυχαία σε μια επιφάνεια. Μέγιστη εντροπία. Μετά φαντάσου ότι ορίζουμε μια σκακιέρα και καθορίζουμε τις επιτρεπτές κινήσεις των κομματιών. Και μετά συνθέτουμε ένα πρόβλημα, δίνοντας συγκεκριμένες λειτουργίες σε κάθε σκακιστικό πεσσό. Η τοπική εντροπία μειώνεται σημαντικά.
Έχεις δίκιο μόνο αν κρατήσεις την σύνθεση ως ιδέα. Αν προχωρήσεις σε φυσική παρουσίασή της, σε δημοσίευση κλπ, τότε μπαίνει στο προσκήνιο ο φυσικός νόμος.

Steven Dowd (fb, 25-Apr-2013 21:36) : Κανένα άλλο σχόλιο για την ενδιαφέρουσα ιδέα σου, Emmanuel;

Emmanuel Manolas (fb, 25-Apr-2013 21:50) : Από τους άλλους συνθέτες εννοείς; Κανένα. Δεν προσπαθώ να πείσω κάποιον. Ήταν απλά μια ιδέα μου.
Να ένα άλλο θέμα, η διαφορά μεταξύ αγωνιστικού και καλλιτεχνικού σκακιού: Ο νέος παίκτης αρχίζει τις παρτίδες του με πολύ «πρωτότυπες» κινήσεις, πολύ συχνά αστείες, και πρέπει να μάθει να παίζει όπως λένε τα βιβλία. Έτσι, βαθμιαία, οι παρτίδες του φαίνονται πολύ παραπλήσιες με άλλες γνωστές παρτίδες. Οι νεωτερισμοί κινήσεων σπανίζουν.
Στην αντίπερα όχθη βρίσκεται ο προβληματιστής. Αρχικά, δημιουργεί κοινότοπες, γνωστές θέσεις, που πιθανότατα έχουν ξαναφτιαχτεί στο παρελθόν. Πρέπει να μάθει να αποφεύγει τις γνωστές συνθέσεις και να δημιουργεί νέες, πρωτότυπες, ριζικά διαφορετικές κατασκευές, αν θέλει να κερδίσει βραβεία.

Juraj Lörinc (g+, 25-Apr-2013 11:16) : Ίσως η αναλογία μπορεί να επεκταθεί περαιτέρω. Οι αγωνιστικοί παίκτες ανωτάτου επιπέδου αρχίζουν ξαφνικά να κάνουν βαθυστόχαστες και εκπληκτικές κινήσεις. Και οι προβληματιστές ανωτάτου επιπέδου επιστρέφουν σε κοινά πασίγνωστα θέματα, αλλά πάντως, χάρη στη βαθιά γνώση που έχουν στο πεδίο αυτό, γίνονται αιφνιδίως ικανοί να παρουσιάσουν πρωτότυπες συνθέσεις.

Steven Dowd (fb, 25-Apr-2013 21:59) : Αυτή είναι μια σπουδαία ιδέα και το έχω παρατηρήσει κι εγώ. Πραγματικά, όταν είχα αρχίσει να συνθέτω δεν καταλάβαινα την έννοια της πρωτοτυπίας πάρα πολύ καλά, επειδή είχα επιτυχίες στο αγωνιστικό σκάκι κυρίως αντιγράφοντας αυτά που πρότειναν οι ειδικοί. Πολλές από τις πρώτες συνθέσεις μου, αν δεν είναι ακριβώς απομιμήσεις, έχουν πολλές ιδέες που προήλθαν από άλλους. Νομίζω ότι ήταν ο Chris Feather που μου είπε κάποτε «το κλειδί της σκακιστικής σύνθεσης είναι να μάθεις πότε να παραβαίνεις τους κανόνες, αλλά βέβαια πρέπει πρώτα να τους μάθεις!»

Steven Dowd (fb, 28-Apr-2013 02:25) : Νομίζω ότι οι βαθμίδες εξέλιξης ενός συνθέτη έχουν ενδιαφέρον. Συνειδητοποίησα πραγματικά ότι συνέθετα τότε που μπορούσα να συνθέτω απλοϊκά (μετά τα πρώτα τρία χρόνια) και, δέκα χρόνια από τότε που ξεκίνησα, τελικά ανέπτυξα μια ικανοποιητική εκτίμηση κάποιων βασικών θεμάτων για να αποπειραθώ τουλάχιστον να συνθέσω θεματικά. Αλλά ακόμη έχω την τάση να βλέπω μια σύνθεση ως υλικό πάνω στη σκακιέρα παρά ως κάποιο θέμα. Ο Dan Meinking παρατήρησε κάποτε ότι ο Edgar Holladay «πισωγύρισε» σε αυτή την μορφή σύνθεσης από τότε που δεν μπορούσε πια να συνθέσει πραγματικά θεματικά – έστηνε κομμάτια πάνω στη σκακιέρα και, γνωρίζοντας γενικά τι θα μπορούσε να συμβεί, ακολουθούσε την ανάλυση του υπολογιστή μέχρι που έφθανε σε κάποια αξιοπρεπή σύνθεση. Νομίζω ότι δεν διαθέτουμε χρόνο για να συζητήσουμε αυτού του είδους τα πράγματα.

Emmanuel Manolas (fb, 28-Apr-2013 10:30) : Σε μερικά προβλήματα είναι καθαρό σαν κρύσταλλο ότι ο συνθέτης είχε κάτι στο μυαλό του όταν δημιουργούσε το πρόβλημα (όπως στο πρόβλημα του Janos Czak που ανέβασες πρόσφατα).
Υπάρχουν πολλά δημοσιευμένα προβλήματα όπου το θέμα δεν είναι προφανές και φαίνεται ότι ο υπολογιστής βρήκε κάποια λύση. Σε μια τέτοια περίπτωση, πρέπει να έχουμε το θάρρος να το παραδεχόμαστε (Δες το πρόβλημα με τον imitator εδώ: http://kallitexniko-skaki.blogspot.gr/2010/08/7.html).

Steven Dowd (fb, 28-Apr-2013 12:34) : Αυτό είναι κάτι που το σκέφτομαι πολύ καιρό και παρότι θα ήθελα να δω μια μεγάλη συζήτηση περί αυτού, η προσέγγισή μου στο θέμα είναι ότι μοιάζει με το σκάκι δι’ αλληλογραφίας – ο υπολογιστής είναι ένα εργαλείο, και δεν είναι απαραίτητο να του δίνουμε περισσότερη αξία από αυτό.

Emmanuel Manolas (fb, 28-Apr-2013 12:40) : Ο υπολογιστής είναι ένα χρήσιμο εργαλείο, γρήγορο (όχι αρκετά γρήγορο για τα πολυκίνητα προβλήματά μας), αξιόπιστο (όχι αρκετά αξιόπιστο για συνδυασμένες μυθικές συνθήκες) και φθηνό (αλλά οι δωρεάν εφαρμογές δεν είναι πάντοτε χρήσιμες).
Είναι σαν το αυτοκίνητο, γρήγορο (μόνο όπου επιτρέπεται), αξιόπιστο (εκτός όταν πεθαίνει ξαφνικά η μπαταρία, ή όταν κάτι άλλο αποφασίσει να χαλάσει) και φθηνό (καλά, είναι φθηνότερο από σκάφος ή αεροπλάνο, αλλά όχι πραγματικά φθηνό).

Reinhart Zaiser (fb, 28 Apr 2013 20:30) : Τώρα, που ο Steven ανέφερε το όνομά μου, στο πλαίσιο του σκακιού, της σκακιστικής σύνθεσης και της πραγμάτωσης της έννοιας : ως λογοθεραπευτής και αναλυτής της ύπαρξης γνωρίζω ότι υπάρχουν τρεις  τρόποι να αντιληφθούμε την έννοια - και συναντάμε και τους τρεις στο σκάκι και στην σκακιστική σύνθεση. Ακούγεται πολύ φιλοσοφικό. Αλλά είναι πραγματικά πολύ κατανοητό. Μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε την έννοια : (1) με συνειδητοποίηση των βιωματικών αξιών (για παράδειγμα, έχοντας την εμπειρία της ομορφιάς μιας σκακιστικής σύνθεσης που βραβεύθηκε), (2) με συνειδητοποίηση των δημιουργικών αξιών (στο σκακιστικό πλαίσιο, όταν συνθέτουμε σκακιστικά προβλήματα), και (3) με τη συνειδητοποίηση των καλούμενων συμπεριφορικών αξιών (καλά, στο αγωνιστικό σκάκι διαχειριζόμαστε την ήττα με αλλαγή της στάσης μας, στην καλύτερη ίσως λέγοντας στον εαυτό μας ότι μαθαίνουμε περισσότερα όταν χάνουμε; και με παρόμοιο τρόπο στο καλλιτεχνικό σκάκι μαθαίνοντας πώς να αντιμετωπίζουμε κάθε είδος απογοήτευσης). Είναι ενδιαφέρον ότι, στην λογοθεραπευτική, θεωρούμε τον άνθρωπο ως υπαρξιακή (κατά Χάιντεγκερ) και ως υπερβατική (κατά Καντ) «Βούληση προς Έννοια», δηλαδή οι άνθρωποι έχουν δημιουργηθεί για να πραγματώνουν έννοιες. Με άλλα λόγια, εμείς οι άνθρωποι χρειαζόμαστε σημαντικές εργασίες, ουσιαστικές σχέσεις, κλπ. – αλλιώς υποφέρουμε από ένα αίσθημα αστοχίας νοηματοδότησης, μια υπαρξιακή απογοήτευση, ένα εσωτερικό κενό που μπορεί να οδηγήσουν ακόμη και στην αυτοκτονία. Απλά θέλουμε να φέρουμε την έννοια στο χάος, είτε αυτό είναι ο νυχτερινός ουρανός όπου οι αρχαίοι Έλληνες όρισαν αστερισμούς (Ζυγός, Υδροχόος, κ.λπ.), είτε στο σκάκι όπου οι συνθέτες προσπαθούν να βρουν όμορφα σκακιστικά προβλήματα. Ως λογοθεραπευτής λέω στους καλλιτέχνες (και στους προβληματιστές) να συνδεθούν με το πνευματικό και αισθητικό τους ασυνείδητο ώστε να βρουν το δικό τους ύφος.

Πόλεμος στην εντροπία!

Το δεύτερο θερμοδυναμικό αξίωμα, που διατύπωσε ο λόρδος Κέλβιν το 1859, λέει ότι σε ένα απομονωμένο σύστημα η εντροπία δεν μειώνεται.

Επειδή η εντροπία είναι μέτρο της αταξίας και της διάλυσης, το αξίωμα λέει ότι ένα σύστημα δεν μπορεί από μόνο του να οδηγηθεί σε τάξη και οργάνωση.

Η μερική οργάνωση, με τοπική μείωση της εντροπίας, συνεπάγεται αύξηση της εντροπίας αλλού.
Για παράδειγμα, η συντήρηση των περιεχομένων ενός ψυγείου, απαιτεί κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, που για να παραχθεί καίγονται κάρβουνα ή καταστρέφονται ατομικοί πυρήνες, κλπ.

Σε κάθε μετατροπή ενέργειας από μια μορφή σε άλλη, υπάρχουν απώλειες υπό μορφή θερμότητας. Αυτό σημαίνει ότι μετά από πολύ χρόνο, όλο το σύμπαν θα έχει την ίδια θερμοκρασία και δεν θα μπορεί να γίνει καμιά μετατροπή ενέργειας, θα υπάρχει απόλυτη ακινησία και θα έχουμε φθάσει στον θερμικό θάνατο του σύμπαντος. Αργεί ακόμη, μην ανησυχήσετε.

Για να είναι οργανωμένο ένα μέρος του συστήματος, χρειάζεται συγκέντρωση πληροφορίας.
Όταν η πληροφορία για την λειτουργία ενός οργανισμού χαθεί, ο οργανισμός διαλύεται.
Το παρατηρούμε και σε ζωντανά πλάσματα και σε εταιρείες και σε πόλεις.

Όσο είμαστε ζωντανοί, προσπαθούμε να πολεμήσουμε την αύξηση της εντροπίας.
Οργανώνουμε την οικογένειά μας, την εταιρεία μας, την πόλη μας, την χώρα μας.
Κατασκευάζουμε κτήρια, γράφουμε βιβλία, συνθέτουμε μουσική, ζωγραφίζουμε πίνακες.
Μερικά καλλιτεχνήματα είναι ατομικά, όπως τα αγάλματα, άλλα χρειάζονται ομαδική εργασία για να γίνουν, όπως οι κινηματογραφικές ταινίες.

Στον πόλεμο ενάντια στην εντροπία, οι συνθέτες σκακιστικών προβλημάτων έχουν έναν μικρό αλλά χαρακτηριστικό ρόλο.
Συγκεντρώνουν πληροφορία, ομορφιά, δυσκολία και πρωτοτυπία σε μια σύνθεση που μένει παγιωμένη στον χρόνο και δεν μπορεί να αποδομηθεί εις τα εξ ων συνετέθη.
Δημιουργούν εστίες οργάνωσης, τις σκακιστικές συνθέσεις, που προσφέρουν ευχαρίστηση σε όσους μελετούν την λύση τους.

Η προσωπική μου αντίληψη για την προσπάθεια των συνθετών είναι ότι μοιάζει με το διπλανό σχήμα. Προσπαθούν να ισορροπήσουν μια σφαίρα σε μια κυρτή επιφάνεια. Πολλές φορές η σφαίρα κυλάει και πέφτει - η σύνθεση δεν είναι επιτυχημένη - για διάφορους λόγους. Χρειάζεται επίπονη προσπάθεια, αυτοσυγκέντρωση και γνώση.

Η γνώση φαίνεται στην επιλογή των υλικών, των ακτίνων των σφαιρών και της υφής των επιφανειών.
Με σκακιστικούς όρους, η γνώση φαίνεται στην επιλογή των κομματιών, του θέματος που θα εμπεριέχεται και του είδους της σύνθεσης (βοηθητική, μυθική κλπ).

Κι αν η σκακιστική σύνθεση μοιάζει, με την ματιά του λύτη, σαν  ένας λαβύρινθος με πολλές εισόδους, ο συνθέτης έχει φροντίσει να υπάρχει μία και μοναδική διαδρομή προς το κέντρο, μία λύση.

Η μοναδικότητα της λύσης, όπως και η πρωτοτυπία του προβλήματος είναι απόδειξη ότι οι συνθέτες δημιουργούν αντιμαχόμενοι την αταξία, ότι αγωνίζονται ενάντια στην αύξηση της εντροπίας.

Η γοητεία του να "χάνεις"..., του Π. Κονιδάρη

Μη παραλείψετε να διαβάσετε στον ιστοχώρο skakistiko.com, το γλαφυρό κείμενο
του Παναγιώτη Κονιδάρη

Η γοητεία του να "χάνεις" στο Καλλιτεχνικό Σκάκι.