Βύρων Ζάππας

Ο Βύρων Ζάππας (Zappas Byron) ήταν ο μοναδικός Έλληνας που είχε γίνει Μεγάλος Διεθνής Μαιτρ στην σύνθεση σκακιστικών προβλημάτων.

Ο Βύρων Ζάππας γεννήθηκε στην Αθήνα στις 06 Δεκεμβρίου 1927 και πέθανε στην Αθήνα στις 05 Ιανουαρίου 2008.

Σπούδασε οικονομικά στην Ανωτάτη Σχολή Οικονομικών και Εμπορικών Επιστημών Αθηνών και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές σε θέματα Λογιστικής και Κοστολόγηση στο London School of Economics. Με υποτροφίες ειδικεύτηκε στα Παιδαγωγικά και την Διοίκηση Σχολείων (στο American University of Beirut, στο California Polytechnic University των ΗΠΑ, στο βρετανικό Bolton College of Education).

Τα περισσότερα χρόνια της επαγγελματικής του ζωής τα διέθεσε στην παιδεία. Εργάστηκε ως καθηγητής σε σχολεία της Κύπρου και, από το 1972 μέχρι την συνταξιοδότησή του το 1987, ως καθηγητής στο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθηνών.

Έμαθε σκάκι σε ηλικία 14 ετών από τον μεγάλο του αδελφό. Αμέσως αναδείχτηκε σε ισχυρό παίκτη και στα 16 του έπαιζε ικανοποιητικά “τυφλό” (blindfold) σκάκι. Του άρεσε να λύνει σκακιστικά προβλήματα και σύντομα έγινε ισχυρός λύτης.
Ξεκίνησε την σύνθεση με στρατηγικά προβλήματα τριών κινήσεων σε Μινιατούρες (επτά το πολύ κομμάτια). Η πρώτη δημοσίευση σύνθεσής του έγινε το 1945 στο περιοδικό ”Ήλιος”. Ο Ι. Κουταλίδης, υπεύθυνος της σκακιστικής στήλης του περιοδικού, υποκίνησε και καλλιέργησε αποφασιστικά τόσο το ταλέντο του Ζάππα, όσο και άλλων νέων συνθετών της εποχής (Νίκος Σιώτης, Δημήτρης Καπράλος). Ο Ζάππας γνωρίστηκε με παλαιότερους Έλληνες συνθέτες (Σπύρος Μπίκος, Βασίλειος Λύρης) και απέκτησε μεγάλο ενδιαφέρον για την σύνθεση.
Η πρώτη διεθνής επιτυχία, που ανέδειξε το μεγάλο ταλέντο του Ζάππα στην σύνθεση, ήρθε το 1949 με ένα πρόβλημα δύο κινήσεων που πήρε το πρώτο βραβείο στην σκακιστική στήλη της εφημερίδας ”Parallèle 50”, που φρόντιζε ο συνθέτης G. Martin.

Στα χρόνια παραμονής του στην Κύπρο ο Ζάππας ασχολήθηκε και με το αγωνιστικό σκάκι. Έλαβε πρώτη φορά μέρος στο Παγκύπριο πρωτάθλημα σκακιού το 1964. Ανακηρύχθηκε πρωταθλητής και κράτησε τον τίτλο για τρία συνεχόμενα χρόνια. Με την Κυπριακή ομάδα έλαβε μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες Σκακιού του Ισραήλ (1964). Για το καλλιτεχνικό σκάκι ανέδειξε νέους συνθέτες (Παντελής Μαρτούδης, Σ. Σταυρινίδης, Γ. Σφήκας και Χρ. Παπαδόπουλος) και με την ομάδα αυτή κατόρθωσε να φέρει την Κύπρο στην 15η θέση στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Σύνθεσης Σκακιστικών Προβλημάτων, που οργάνωσε η Ολλανδία το 1967.

Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα το 1970, διοργάνωνε τακτικές συγκεντρώσεις παλιών και νέων Ελλήνων συνθετών, για συζητήσεις και ανταλλαγή απόψεων πάνω στις εργασίες του καθενός και για μελέτες και αναλύσεις στα σύγχρονα θέματα των προβλημάτων. Με την συμπαράσταση της Ελληνικής Σκακιστικής Ομοσπονδίας ίδρυσε την Επιτροπή Καλλιτεχνικού Σκακιού, της οποίας έγινε πρόεδρος, και το 1981 με δική του πρωτοβουλία η Ελλάδα έγινε μόνιμο μέλος της επιτροπής της FIDE για Σκακιστικές Συνθέσεις. Στην επιτροπή αυτή αντιπροσώπευσε επίσημα την χώρα μας στα ετήσια συνέδριά της για όσο διάστημα του επέτρεψε η υγεία του.

Έχει δημοσιευμένα, κυρίως σε έντυπα και διαγωνισμούς του εξωτερικού, περισσότερα από 400 προβλήματα. Πάνω από τα μισά έχουν βραβευθεί ή διακριθεί. Τα περισσότερα προβλήματα είναι Ορθόδοξα, αλλά δεν λείπουν Αντίστροφα, Βοηθητικά, Μυθικού σκακιού και Σπουδές.
Αποκορύφωμα της δημιουργικής του φαντασίας αποτέλεσε η επινόηση θέματος, που φέρει το όνομά του. Από τις 18 συνθέσεις του με το θέμα Ζάππας πήρε 5 φορές πρώτο βραβείο, 3 φορές δεύτερο βραβείο, 5 φορές εύφημη μνεία.
Επειδή είχε συγκεντρώσει πάνω από 70 βαθμούς της FIDE (70 βραβευμένα προβλήματα δημοσιευμένα σε FIDE Albums), του απονεμήθηκε το 1993 από την FIDE ο τίτλος του Μεγάλου Διεθνούς Μαιτρ (International Grandmaster, GM).

Για το Καλλιτεχνικό σκάκι έχει δημοσιεύσει, κυρίως σε ξένα περιοδικά, άρθρα και μελέτες και έχει δώσει διαλέξεις σε πολλά ετήσια συνέδρια της Επιτροπής της FIDE για το Σκακιστικό πρόβλημα. Έχει εκδώσει, το 1990, το βιβλίο “Σκακιστικές Συνθέσεις” με επιλεγμένα προβλήματά του με ανάλυση και ερμηνεία θεμάτων. Το βιβλίο αυτό έχει εκδοθεί και στην αγγλική γλώσσα. Στον επαγγελματικό του τομέα υπήρξε επίσης ιδιαίτερα παραγωγικός, ως συγγραφέας τεσσάρων διδακτικών βιβλίων.

---

Με το επόμενο πρόβλημα παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το θέμα Ζάππας, που ορίζεται ως εξής :

Θέμα Ζάππας : Ένα τετράγωνο στην περιοχή του μαύρου βασιλιά ελέγχεται από τρεις λευκές δυνάμεις. Υπάρχουν τρεις δοκιμές που αποτυγχάνουν, ως συνέπεια της κυκλικής εξουδετέρωσης των τριών ελέγχων από τα Λευκά και από τα Μαύρα.

	(Πρόβλημα 124) Ζάππας Βύρων (Zappas Byron), “Ο Πύργος”, 1976 Ματ σε 2 #2 (11+13)
[4R3/3s3p/pB4pK/pp1B1pQS/S7/1P1kPP2/1Ppps3/2bb4]

Ο Ζάππας προτιμούσε τα προβλήματα που είχαν πολλές δοκιμές.
Δοκιμές : {1.Re5? / Re6? / Re7? / Ba7? Bxb2!}, {1.Rc8? Sd4!}, {1.Sf4+? Sxf4!}, {1.Sc5+? Sxc5!}, {1.Qf6? Se5!}, {1.Qxf5+? gxf5!}, {1.Qxg6? hxg6!}, {1.Bb7? Bxb2!}, {1.Bc4+? bxc4!}, {1.Be4+? fxe4!}, {1.Bxa5? f4!}.
Ας μελετήσουμε την λύση. Στο πρόβλημα υπάρχει το τετράγωνο διαφυγής e3 του μαύρου βασιλιά Κd3, που ελέγχεται από την Qg5, τον Re8 και τον Bb6.

Έτοιμο παιγνίδι (*) : (Στο έτοιμο παιχνίδι, όπου δεν έχουν παίξει ακόμη τα λευκά, σε αρκετές κινήσεις του μαύρου υπάρχουν έτοιμα ματ).
1...Sd7~ / Se2~ / f4 / b5 / gxh5
2.Sc5# / Sf4# / Be4# / Bc4# / Qxf5#.

Υπάρχει όμως για τα μαύρα η κίνηση 1...Bxb2 για την οποία δεν υπάρχει ματ, αλλά αν ελεγχθεί με ένα λευκό κομμάτι το τετράγωνο c3, τότε ακολουθεί ματ με 2.Sxb2#. Υπάρχουν τέσσερις δυνατότητες, αλλά μόνο μία επιτυγχάνει. Ας δούμε την εξέλιξη, στο εικονικό παιγνίδι μετά τις δοκιμές, και στο πραγματικό παιγνίδι μετά το κλειδί.

Δοκιμές :
{1.Qf6? (αναμονή, αλλά η λευκή Q δεν ελέγχει πλέον το e3)
1...Se5! (διακόπτει τον έλεγχο του λευκού R στο e3, οπότε δεν μπορεί να παιχτεί 2.Sc5# γιατί διακόπτεται και ο έλεγχος του λευκού B στο e3 και μπορεί να διαφύγει εκεί ο μαύρος βασιλιάς 2...Kxe3)},
{1.Rc8? (αναμονή, αλλά ο λευκός R δεν ελέγχει πλέον το e3)
1...Sd4! (διακόπτει τον έλεγχο του λευκού B στο e3, οπότε δεν μπορεί να παιχτεί 2.Sf4# γιατί διακόπτεται και ο έλεγχος της λευκής Q στο e3 και μπορεί να διαφύγει εκεί ο μαύρος βασιλιάς 2...Kxe3)},
{1.Bxa5? (αναμονή, αλλά ο λευκός B δεν ελέγχει πλέον το e3)
1...f4! (διακόπτει τον έλεγχο της λευκής Q στο e3, οπότε δεν μπορεί να παιχτεί 2.Be4# γιατί διακόπτεται και ο έλεγχος του λευκού R στο e3 και μπορεί να διαφύγει εκεί ο μαύρος βασιλιάς 2...Kxe3)}.

Κλειδί: 1.Bd4! (αναμονή, χωρίς να έχουν διακοπεί οι τρεις έλεγχοι πάνω στο e3. Τα πέντε ματ που είδαμε στο έτοιμο παιχνίδι υπάρχουν και επιπλέον...)
1...Bxb2 2.Sxb2#